Nhìn lại hội thảo khoa học "Di sản văn hóa thời Nguyễn": Góc nhìn mới và định hướng bảo tồn bền vững

Đây là những diễn đàn quan trọng để công bố các phát hiện mới, đưa ra những luận giải khách quan, đa chiều, từ đó định hình một chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị di sản một cách bền vững. Bài viết này sẽ nhìn lại những nội dung cốt lõi và mang tính thời sự nhất từ các hội thảo đó.

Tầm quan trọng của việc nghiên cứu và đánh giá lại di sản văn hóa thời Nguyễn

Trong một thời gian dài, việc nghiên cứu về triều Nguyễn thường bị ảnh hưởng bởi các định kiến lịch sử. Tuy nhiên, xu thế của giới sử học hiện đại là tiếp cận vấn đề một cách khoa học, khách quan, dựa trên nguồn tư liệu xác thực để trả lại những giá trị vốn có cho lịch sử.

Các hội thảo khoa học chính là nơi các nhà nghiên cứu có cơ hội:

• Công bố tư liệu mới: Nhiều tài liệu Hán Nôm, đặc biệt là Châu bản, Mộc bản triều Nguyễn sau khi được dịch và số hóa đã cung cấp những thông tin chân thực về mọi mặt đời sống xã hội, kinh tế, luật pháp dưới thời Nguyễn.

• Đối thoại đa chiều: Các học giả trong và ngoài nước cùng nhau thảo luận, phản biện, giúp làm sáng tỏ nhiều vấn đề phức tạp, từ đó đi đến những nhận định công bằng hơn về vai trò của triều Nguyễn trong lịch sử họ Nguyễn và lịch sử dân tộc.

• Kết nối liên ngành: Vấn đề di sản không chỉ của riêng ngành sử học mà còn cần sự chung tay của các nhà văn hóa học, kiến trúc, khảo cổ, du lịch và cả các nhà hoạch định chính sách.

Những phát hiện và góc nhìn học thuật mới từ hội thảo

Qua các tham luận và báo cáo khoa học, nhiều vấn đề cốt lõi về di sản triều Nguyễn đã được phân tích sâu sắc với những góc nhìn mới mẻ.

Đánh giá lại vai trò lịch sử của triều Nguyễn trong dòng chảy dân tộc

Thay vì chỉ tập trung vào những hạn chế, các nghiên cứu gần đây đã nhấn mạnh những đóng góp to lớn của triều Nguyễn, đặc biệt là các Chúa Nguyễn trong công cuộc mở cõi về phương Nam, thống nhất lãnh thổ và xác lập chủ quyền quốc gia. Các công trình nghiên cứu về tổ chức hành chính, hệ thống luật pháp (Hoàng Việt luật lệ), chính sách kinh tế, giáo dục... đã cho thấy một triều đại có quy củ, bài bản và nỗ lực xây dựng một quốc gia hùng mạnh.

Khám phá các giá trị di sản phi vật thể bị lãng quên

Bên cạnh những di sản đã quá nổi tiếng như Nhã nhạc cung đình Huế, các hội thảo đã mở ra hướng nghiên cứu về các lĩnh vực ít được quan tâm hơn:

• Văn hóa ẩm thực cung đình: Không chỉ là những món ăn ngon, ẩm thực cung đình còn là một hệ thống lễ nghi, quy tắc, thể hiện triết lý sống và văn hóa ứng xử của người xưa.

• Y học triều Nguyễn: Các bài thuốc, phương pháp chữa bệnh của Thái Y Viện chứa đựng nhiều tri thức quý báu cần được nghiên cứu và kế thừa.

• Lễ hội và tín ngưỡng dân gian: Sự giao thoa giữa văn hóa cung đình và văn hóa dân gian dưới thời Nguyễn đã tạo nên một bản sắc văn hóa phong phú cho vùng đất Thuận Hóa - Phú Xuân.

Các phát hiện mới về tư liệu và khảo cổ học

Công tác khai thác các di sản tư liệu thế giới như Châu bản, Mộc bản đã mang lại nhiều phát hiện thú vị, giúp "giải mã" nhiều sự kiện lịch sử. Song song đó, các cuộc khảo cổ tại khu vực Kinh thành Huế hay các lăng tẩm cũng hé lộ thêm những thông tin giá trị về kỹ thuật xây dựng, quy hoạch đô thị và đời sống vương triều.

Thách thức và định hướng chiến lược trong công tác bảo tồn

Bên cạnh những thành tựu nghiên cứu, các hội thảo cũng thẳng thắn chỉ ra những thách thức lớn đối với công tác bảo tồn di sản triều Nguyễn.

Những thách thức cấp bách cần đối mặt

• Tác động của biến đổi khí hậu: Các di tích ở Huế, đặc biệt là hệ thống lăng tẩm, thành quách đang chịu sự hủy hoại nặng nề từ mưa bão, lũ lụt, độ ẩm.

• Sức ép từ phát triển đô thị và du lịch: Việc phát triển du lịch ồ ạt nếu thiếu quy hoạch có thể làm biến dạng cảnh quan, gây tổn hại đến tính nguyên gốc của di tích.

• Nguồn lực và kỹ thuật trùng tu: Kinh phí cho việc trùng tu rất lớn, trong khi kỹ thuật và vật liệu phục chế đòi hỏi sự nghiên cứu công phu để đảm bảo tính chân thực lịch sử.

• Sự mai một của nghề thủ công truyền thống: Nhiều nghề thủ công phục vụ cho việc xây dựng, trang trí cung đình (pháp lam, khảm sành sứ, mộc...) đang đứng trước nguy cơ thất truyền.

Giải pháp bảo tồn bền vững và ứng dụng công nghệ

Từ thực tiễn đó, các chuyên gia đã đề xuất nhiều giải pháp mang tính chiến lược, phù hợp với xu thế chung của thế giới:

1. Số hóa di sản: Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ 3D, thực tế ảo (VR/AR) để lưu trữ, phục dựng không gian di sản và tạo ra các sản phẩm du lịch số hấp dẫn.

2. Hài hòa giữa bảo tồn và phát triển: Xây dựng các mô hình du lịch di sản bền vững, lấy di sản làm hạt nhân, tạo sinh kế cho cộng đồng địa phương và dùng chính nguồn thu từ du lịch để tái đầu tư cho bảo tồn.

3. Tăng cường hợp tác quốc tế: Trao đổi kinh nghiệm và kỹ thuật trùng tu với các quốc gia có nền khoa học bảo tồn phát triển như Nhật Bản, Pháp, Đức, Ý.

4. Phát huy vai trò của cộng đồng: Nâng cao nhận thức và khuyến khích sự tham gia của người dân, đặc biệt là cộng đồng họ Nguyễn Việt Nam, vào quá trình gìn giữ và quảng bá di sản của tiền nhân.

Khẳng định giá trị và trách nhiệm của cộng đồng

Các hội thảo khoa học về di sản văn hóa thời Nguyễn đã thực sự mở ra một giai đoạn mới trong nhận thức và hành động. Những góc nhìn khách quan, khoa học không chỉ trả lại giá trị đích thực cho một giai đoạn lịch sử quan trọng mà còn khẳng định sức sống và tầm ảnh hưởng của di sản triều Nguyễn trong văn hóa Việt Nam đương đại.

Bảo tồn và phát huy di sản này không chỉ là nhiệm vụ của các cơ quan nhà nước hay giới chuyên môn mà còn là trách nhiệm của cả cộng đồng, trong đó có con cháu dòng họ Nguyễn. Việc thấu hiểu giá trị di sản của tổ tiên chính là nền tảng vững chắc để cùng chung tay gìn giữ những báu vật này cho muôn đời sau.